मेथी घास लागवड : शेतकऱ्यांसाठी सुवर्णसंधी Cultivation of Fenugreek: A golden opportunity for farmers
मेथी घास लागवड : शेतकऱ्यांसाठी सुवर्णसंधी
मेथी घास ही शेतकऱ्यांसाठी अत्यंत उपयुक्त आणि आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर अशी चारा पीक लागवड आहे. अल्प खर्च, कमी मजूर आवश्यकता, आणि लवकर उत्पादन मिळवून देणारे हे पीक पशुपालकांसाठी वरदान ठरले आहे. पशुधनाला पोषणदृष्ट्या उपयुक्त अशा प्रथिनांनी युक्त असलेल्या या पिकाला बाजारातही उत्तम मागणी असते. शिवाय, मेथी घास जमिनीची सुपीकता टिकवून ठेवण्यासाठी आणि पुढील पिकांसाठी माती सुधारण्यासाठी उपयुक्त ठरते.
लागवडीसाठी अनुकूल परिस्थिती :
योग्य हवामान
मेथी घासाचे चांगले उत्पादन मिळवण्यासाठी समशीतोष्ण आणि उष्णकटिबंधीय हवामान आवश्यक आहे. 20°C ते 30°C तापमान यासाठी अनुकूल आहे. थंड हवामानातही हे पीक तग धरते, परंतु कडाक्याच्या थंडीत त्याचा विकास मर्यादित होतो.
जमिनीचा प्रकार
हलकी, मध्यम किंवा गाळाची जमीन मेथी घास लागवडीसाठी सर्वोत्तम मानली जाते. मातीची pH पातळी 6.5 ते 7.5 या श्रेणीत असावी. चांगल्या निचऱ्याची क्षमता असलेली जमीन पीक खराब होण्याचा धोका कमी करते.
पेरणी प्रक्रिया आणि काळ
मेथी घास वर्षभर पेरता येतो, मात्र खरीप आणि रब्बी हंगामातील पेरणी अधिक फायदेशीर मानली जाते.
खरीप हंगाम: जून ते ऑगस्ट
रब्बी हंगाम: ऑक्टोबर ते नोव्हेंबर
पेरणीपूर्व तयारी
बियाण्यांची पेरणी करण्यापूर्वी त्यांची स्फुरण क्षमता वाढवण्यासाठी रायझोबियम किंवा फॉस्फोबॅक्टेरिया यांसारख्या जैविक घटकांद्वारे प्रक्रिया करणे गरजेचे आहे. हेक्टरी 20-25 किलो बियाण्यांची गरज लागते. पेरणी टोकण पद्धतीने किंवा पसरवून केली जाते. बियाण्यांचे अंतर साधारणतः 15-20 सेंटीमीटर ठेवावे.
मेथी घास लागवड : शेतकऱ्यांसाठी सुवर्णसंधी
पाणी व्यवस्थापन
मेथी घासाला कमी पाणी लागते, परंतु सुरुवातीच्या अवस्थेत जमिनीतील ओलावा टिकवून ठेवणे गरजेचे असते.
1.पेरणीनंतर पहिल्याच दिवशी हलके पाणी द्यावे.
2.नंतर दर 7-10 दिवसांनी पीक स्थितीनुसार सिंचन करावे.
3.पावसाळ्यात पाणी साचण्याची व्यवस्था करणे अनिवार्य आहे, कारण अतिरिक्त पाणी पीक खराब करू शकते.
खते व रोग व्यवस्थापन
खते वापराचे मार्गदर्शन
पेरणीपूर्वी चांगल्या दर्जाचे सेंद्रिय खत वापरणे मातीची सुपीकता वाढवते. नत्रयुक्त रासायनिक खतांचा मर्यादित वापर करावा. पीक चांगल्या प्रकारे उगवल्यानंतर पोटॅशयुक्त खते देणे अधिक फायदेशीर ठरते.
रोग व कीड नियंत्रण
मेथी घास पिकावर सामान्यतः किडींचा प्रादुर्भाव कमी दिसतो. परंतु, कीड व रोगांपासून पिकाचे संरक्षण करण्यासाठी जैविक पद्धतींचा अवलंब करावा. निंबोळी अर्क किंवा इतर नैसर्गिक कीटकनाशकांचा उपयोग करणे सुरक्षित आणि पर्यावरणपूरक आहे.
काढणी व उत्पादन : मेथी घास लागवड : शेतकऱ्यांसाठी सुवर्णसंधी
पेरणीनंतर 30-40 दिवसांत पहिली कापणी केली जाते. कापणीच्या वेळी पीक साधारणतः 30-40 सेंटीमीटर उंच असावे. कापणी झाल्यानंतर पुन्हा दर 20-25 दिवसांनी कापणी करता येते. योग्य व्यवस्थापनाने 4-5 कापण्या घेऊन हेक्टरी 80-100 टन उत्पादन मिळू शकते.
मेथी घास लागवडीचे फायदे मेथी घास लागवड : शेतकऱ्यांसाठी सुवर्णसंधी
1.उत्कृष्ट पोषणमूल्ये: मेथी घास प्रथिनांनी समृद्ध असल्यामुळे पशुधनासाठी पौष्टिक ठरतो. यामुळे दूध उत्पादनात वाढ होते.
2.जमिनीची सुधारणा: नत्र फिक्सेशनमुळे मातीची गुणवत्ता सुधारते आणि पुढील पिकांसाठी जमीन उपयुक्त बनते.
3.कमी खर्च, जास्त नफा: कमी पाणी, कमी खते, आणि कमी मजुरी यामुळे शेतकऱ्यांचा खर्च मर्यादित राहतो.
4.जलद परतावा: पेरणीनंतर अल्प कालावधीत उत्पादन मिळते, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना तातडीचा आर्थिक लाभ होतो.
5.चारा समस्या सोडवते: पशुधनासाठी सतत उपलब्ध असणारा पोषणमूल्यांनी युक्त चारा पुरवला जातो.
थोडक्यात सांगायचे झाले तर मेथी घास लागवड ही कमी खर्चात अधिक फायदा देणारी शेती पद्धत आहे. पशुपालन आणि शेतीसाठी महत्त्वपूर्ण ठरणारे हे पीक शेतकऱ्यांना आर्थिक स्थैर्य प्रदान करते. योग्य नियोजन, चांगली व्यवस्थापन पद्धती, आणि बाजारपेठेचा अभ्यास केल्यास मेथी घासाची लागवड शेतकऱ्यांसाठी अधिक फायदेशीर ठरते.